W jednym z typowo pretensjonalnych programów o sztuce z lat 90., filmie Obraz Końca Świata, Franciszek Starowieyski przywołuje swój powracający od 1945 roku sen: „Wchodzę do domu, który jest już tylko duchem domu (…) W tym domu nie ma skrzypnięć, trzasków, szmerów, które są przecież oddechem żywego domu. Ani nie ma zapachów, choćby nawet najzwyklejszych: drewna, tynku, dymu. Jest opuszczony, nie zachowały się nawet ślady tych, którzy go opuścili. Pusto, jakby w moim śnie pozostało tylko znaczenie domu. (…) Patrzę tam, gdzie chciałem dotrzeć – na piętro, pod dach – ale dachu nie ma. Jest pustka nieba (…) i w tym kadrze otwartego nad dołem dachu jawi się obraz świata po jego końcu.”

Waga tego koszmaru dla Starowieyskiego wydaje się szczególnie interesująca, gdy czyta się go nie tyle w kontekście jego twórczości, ile wobec przestrzeni jego życia. Straszność „domu będącego już tylko znaczeniem domu” rodzi się w opozycji do mieszkania-pracowni Starowieyskiego – tworzonej z kolekcji przedmiotów z różnych epok, zabytkowych mebli, dziwnych artefaktów, kości i czaszek. Ta kunstkamera buduje obraz typowej heterotopii, która – jak mówił Foucault – jest: „czymś w rodzaju kontr-miejsc (contre-emplacements), rodzajem efektywnie odgrywanej utopii, w której wszystkie inne rzeczywiste miejsca (emplacements), jakie można znaleźć w ramach kultury, są jednocześnie reprezentowane, kontestowane i odwracane.”

Wizualne otoczenia uformowane przez Starowieyskiego można czytać zarówno jako niemalże „dragową” próbę powrotu do utraconego, jak i swoisty dandyzm – pozwalający odcinać się od rzeczywistości i dający pole do nieustannego konstruowania tożsamości na własnych, unikatowych warunkach. Po 1945 roku nie tylko świat radykalnie się przekształcił, ale także w Polsce zniknęła klasa społeczna, z której Starowieyski pochodził. W tej wyrwie po arystokracji mogły rozgościć się wszystkie inne formy społeczne i estetyczne. Tak zrodziły się zupełnie nowe gabinety osobliwości.

(Śród)wystawa y wyrasta z jednego z nich. Swój tytuł wyprowadza z charakterystycznej litery w nazwisku artysty – „y” – która już na tym poziomie sytuuje go gdzieś pomiędzy: obecnym a minionym, zwykłym a niezwykłym. Prace zaproszonych osób artystycznych niejako infekują i wplatają się w strukturę przedmiotów zgromadzonych przez Starowieyskiego. Pozornie wydają się być stałym elementem zbioru, jednak poprzez swoje mniej lub bardziej wyraźne niedopasowanie, indywidualne rysy, ujawniają performatywność całej struktury. Performatywność nieustannie aktualizowaną – dzięki której gesty trzynastu osób artystycznych niejako podążają razem z gestami Starowieyskiego, reagując na własne i współczesne, małe i wielkie apokalipsy.

From 1945, Franciszek Starowieyski was haunted by a recurring dream of a house that had become just a ghost of a place, an image of the end. As if in opposition, he shaped his studio – a heterotopia full of objects and artifacts from different eras and aesthetics. The Y exhibition enters into a dialogue with this cabinet of curiosities and infuses it with the works of contemporary artists. This “infestation” reveals the performativity of the entire structure – serving the construction of identity, but also reacting to the destruction of the world.

Pałac Sztuki w Krakowie jest siedzibą powstałego w 1854 r. Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych – najstarszego w tej części Europy. Po wieloletnich staraniach stworzenia nowej siedziby, koniecznej ze względu na ograniczo­ność miejsca, po rozważeniu licznych koncepcji, Towarzystwo otrzymało w 1897 r. w zamian za „Lituanię” Grott­gera miejsce pod budowę Pałacu na skraju Placu Szczepańskiego. Po 25 marca 1996 r. odrodzony Zarząd Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie, składający się ze wspaniałych ludzi ze świata nauki, kultury, sztuki i biznesu, podjął i zrealizował bez subwencji rządowych i samo­rządowych dzieło uratowania i doprowadzenia do świetności tego pięknego Pałacu. Powiększono o 60% po­wierzchnię wystawową, oddając do użytku w ciągu 3 miesięcy Dolny Pałac Sztuki. Nadszedł obecnie czas, by Pałac Sztuki mógł spełnić w pełni rolę do jakiej został stworzony – ośrodka promocji znakomitej polskiej sztuki także po­przez nowe w tych murach działania.

The Palace of Art in Krakow is the headquarters of the Society of Friends of Fine Arts – the oldest in this part of Europe – founded in 1854. After many years of efforts to create a new headquarters, due to the limited space, and after considering numerous concepts, the Society received a site for the Palace on the edge of Plac Szczepański in 1897 in exchange for Grottger’s “Lithuania.” After March 25, 1996, the revived Board of Directors of the Society of Friends of Fine Arts in Krakow, consisting of great people from the worlds of science, culture, art and business, undertook and realized, without government or local government subsidies, the work of rescuing and bringing splendor to this beautiful Palace. The exhibition space was enlarged by 60%, putting the Lower Palace of Art into use within 3 months. The time has now come for the Palace of Art to fully fulfill the role for which it was created – a center for the promotion of excellent Polish art also through new activities within these walls.